นอนไม่หลับ สมองจะสะสมขยะ

ตื่นมาสมองมันล้า หากล้านาน ๆ ก็สมองเสื่อม เพราะมีสารพิษสะสมมากเกินไป มันเหมือนขยะ ที่ล้วนทำลายสมอง

ระบบไกลม์ฟาติก (Glymphatic System) คือระบบ “ล้างสมอง” ขณะนอนหลับ ทำหน้าที่กำจัดของเสียออกจากสมอง โดยเฉพาะในช่วง หลับลึก (slow-wave sleep) ซึ่งเป็นช่วงที่ของเหลวในสมองไหลเวียนดีที่สุด และช่วยทำความสะอาดสมองเหมือนระบบแม่บ้านจอมขยัน

เรามารู้สารสำคัญที่ระบบไกลม์ฟาติกช่วยล้างออกจากสมองขณะนอนหลับ:
1. เบต้า-อะไมลอยด์ (β-amyloid)
โปรตีนที่เมื่อสะสมมากเกินไปจะจับตัวเป็นคราบในสมอง (amyloid plaques)
เกี่ยวข้องกับโรคอัลไซเมอร์
ระบบไกลม์ฟาติกจะช่วยล้างออกในช่วงที่นอนหลับ โดยเฉพาะช่วงหลับลึก

2. โปรตีนเทา (Tau protein)
โปรตีนที่ถ้าสะสมผิดปกติจะทำให้เซลล์สมองเสื่อม
พบมากในโรคทางสมอง เช่น อัลไซเมอร์
การนอนหลับช่วยกำจัดโปรตีนเทาที่เกินความจำเป็น

3. แลคเตท (Lactate)
ของเสียจากกระบวนการเผาผลาญพลังงานในสมอง
ระดับแลคเตทลดลงชัดเจนขณะนอนหลับ แสดงว่าถูกกำจัดออก

4. สารอนุมูลอิสระ และของเสียจากปฏิกิริยาออกซิเดชัน (ROS)
เกิดจากการทำงานของสมองและความเครียด
การสะสมอาจทำลายเซลล์ประสาท
ระบบไกลม์ฟาติกช่วยล้างออก ลดความเสี่ยงการอักเสบและเสื่อมของสมอง

5. ของเสียจากการสลายของสารสื่อประสาท
เช่น กลูตาเมต และโดปามีน
การขจัดของเสียเหล่านี้ช่วยรักษาสมดุลของสมอง

เราหลับ สมองไม่หลับ มันเปิด “ช่องทางลับ” ให้ของเหลวในสมองไหลผ่านอย่างรวดเร็ว เพื่อกำจัด โปรตีนพิษ สารตกค้าง และของเสียต่าง ๆ แม่บ้านจอมขยันนี่เยี่ยมจริง ๆ แต่หาก นอนมากไป ก็ไม่ดีนะ แม่บ้านก็ล้างเสร็จไปแล้ว สมองเราต้องตื่นมาทำงาน นอนให้อยู่ในช่วง 7-9 ชั่วโมง

- อจ สุรัตน์

ค้นพบภาวะ หยุดชะงัก (pause) ในการสร้างโปรตีนที่ก่อโรคอัลไซล์เมอร์

ค้นพบภาวะ หยุดชะงัก (pause) ในการสร้างโปรตีนที่ก่อโรคอัลไซล์เมอร์

งานวิจัยล่าสุดเกี่ยวกับโรค Alzheimer’s ค้นพบข้อมูลเชิงลึกใหม่เกี่ยวกับไดนามิกของ amyloid fibrils โดยเฉพาะในภาวะที่เรียกว่า "paused state" ของการเติบโตของ amyloid fibril

การเกิดอัลไซล์เมอร์

เราต้องเข้าใจก่อนว่า โรคสมองเสื่อม ฮัลไซล์เมอร์นั้น ยังรักษาไม่หาย แม้มีการค้นพบโรคมากกว่าร้อยปี แต่การรักษาที่ใช้กันทั่วไป ทำให้อาการของโรคน้อยลงบ้างเท่านั้น

สาเหตุของโรคอัลไซล์เมอร์เกิดจากสารโปรตีนพิษที่สะสม ในสมองชื่อ Amyloid fibrils เป็นโครงสร้างโปรตีนที่ผิดปกติ ซึ่งสะสมในสมองของผู้ป่วยโรค Alzheimer’s โดยโครงสร้างเหล่านี้ส่วนใหญ่ประกอบด้วยโปรตีน amyloid beta (Aβ) ที่ผิดพลาดในการพับตัวและจับกลุ่มกันจนเกิดเป็นเส้นใยที่ไม่ละลายน้ำ และเกิดการทำลายเซลล์ผ่านกลไกต่าง ๆ

การรักษาที่พยายามกันคือ การค้นคิดยาที่กำจัดตัว โปรตีนเป็นพิษนี้ และมียาที่เป็นกลุ่ม antibody ในการทำให้โปรตีนอะมัยลอยออกจากสมองหรือหยุดการก่อร่างสร้างตัวขึ้น แต่นั่นก็ไม่ใช่เรื่องง่าย

การค้นพบภาวะ Paused State หรือ ภาวะหยุดชะงัก

นักวิจัยได้สังเกตว่าระหว่างการก่อตัวของ amyloid fibrils มีภาวะหนึ่งที่เรียกว่า paused state ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ชั่วคราว ในระหว่างนี้ fibrils จะไวต่อการโต้ตอบกับปัจจัยภายนอก เช่น แอนติบอดี ที่เป็นสารที่จะต้านการสร้างอะมัยลอย

แอนติบอดีสามารถจับกับส่วนที่เฉพาะเจาะจงของ fibrils ที่กำลังเติบโตอยู่ ทำให้การรวมตัวของมันหยุดลง การโต้ตอบนี้สร้างโอกาสสำคัญสำหรับการบำบัดที่มุ่งเน้นการชะลอหรือหยุดการลุกลามของโรค Alzheimer’s

ผลกระทบต่อการรักษา

การค้นพบ paused state นี้เป็นเส้นทางใหม่ สำหรับการพัฒนาวิธีการรักษาที่มุ่งเน้น amyloid fibrils ด้วยการใช้ประโยชน์จากช่วงเวลานี้ การรักษาที่ออกแบบมาเพื่อเสริมสร้างการจับของแอนติบอดีหรือเลียนแบบการตอบสนองตามธรรมชาติของระบบภูมิคุ้มกันอาจช่วยลดการสะสมของ amyloid ที่เป็นพิษในสมอง ซึ่งอาจชะลอการพัฒนาโรค Alzheimer’s ได้

บริบทเพิ่มเติม

งานวิจัยอื่นๆ ที่เพิ่งเปิดเผยออกมาได้ให้ข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับกลไกที่อยู่เบื้องหลังการก่อตัวของ amyloid fibrils และผลกระทบของมันต่อการทำงานของระบบประสาท ตัวอย่างเช่น การวิจัยที่ใช้เทคนิคการถ่ายภาพขั้นสูงทำให้พบการมีอยู่ของ "superspreader fibrils" ซึ่งมีความสามารถในการกระตุ้นการก่อตัวของ fibrils ใหม่อย่างรวดเร็ว ทำให้โรคลุกลามได้เร็วขึ้น

นอกจากนี้ การศึกษาด้านชีววิทยาเชิงโครงสร้างยังได้ระบุสารประกอบเฉพาะที่สามารถโต้ตอบกับ amyloid fibrils ได้ ซึ่งอาจนำไปสู่กลยุทธ์ใหม่ในการยับยั้งการรวมตัวของ fibrils และลดความเป็นพิษต่อเซลล์

เนื่องด้วยวันนี้ อจ จะต้องประชุมสุดยอดผู้นำด้านสมองเสื่อมแห่งประเทศไทย ก็ได้ ค้นงานวิจัย ที่ update ต่าง ๆ และเห็นว่า การรักษาโรคสมองเสื่อม อัลไซล์เมอร์ มีใกล้ความจริงมากขึ้นนั่นเอง ภายใน 5 ปีนี้ เราจะได้เห็น ยาที่รักษาอัลไซล์เมอร์และเป็นจุดเปลี่ยนประวัติศาสตร์การรักษาโรคนี้อย่างแน่แท้

- อจ สุรัตน์